1

Μετὰταῦταἀπῆλθενwent awayὁἸησοῦςπέρανoverτῆςθαλάσσηςSeaτῆςΓαλιλαίαςof Galilee —τῆςΤιβεριάδος.of Tiberias.

2

ἠκολούθειWas followingδὲαὐτῷὄχλοςa crowdπολύς,ὅτιἐθεώρουνthey were experiencingτὰσημεῖαsignsἃἐποίειἐπὶτῶνἀσθενούντων.being sick.

3

ἀνῆλθενWent upδὲεἰςτὸὄροςmountainἸησοῦςκαὶἐκεῖthereἐκάθητοHe was sittingμετὰτῶνμαθητῶναὐτοῦ.

4

ἦνδὲἐγγὺςnearτὸπάσχαPassover,ἡἑορτὴfeastτῶνἸουδαίων.Jews.

5

ἘπάραςHaving lifted upοὖντοὺςὀφθαλμοὺςeyesὁἸησοῦςκαὶθεασάμενοςhaving seenὅτιπολὺςὄχλοςcrowdἔρχεταιπρὸςαὐτὸνλέγειπρὸςΦίλιππον·Philip,πόθενFrom whereἀγοράσωμενwe may buyἄρτους,breadἵναφάγωσινmay eatοὗτοι;

6

τοῦτοδὲἔλεγενπειράζωνtestingαὐτόν·αὐτὸςγὰρᾔδειτίἔμελλενHe was aboutποιεῖν.

7

ἀπεκρίθηαὐτῷὁΦίλιππος·Philip,διακοσίωνTwo hundredδηναρίωνdenarii worthἄρτοιof loavesοὐκἀρκοῦσινare sufficientαὐτοῖςἵναἕκαστοςeachβραχύlittle [piece]τιλάβῃ.

8

Λέγειαὐτῷεἷςἐκτῶνμαθητῶναὐτοῦ,ἈνδρέαςAndrew,ὁἀδελφὸςΣίμωνοςof SimonΠέτρου·Peter,

9

ἔστινπαιδάριονa little boyὧδεhere,ὃςἔχειπέντεfiveἄρτουςloavesκριθίνουςbarleyκαὶδύοtwoὀψάρια·small fish;ἀλλὰταῦτατίἐστινεἰςτοσούτους;so many?

10

εἶπενὁἸησοῦς·ποιήσατετοὺςἀνθρώπουςἀναπεσεῖν.to recline.ἦνδὲχόρτοςgrassπολὺςἐντῷτόπῳ.place.ἀνέπεσανReclinedοὖνοἱἄνδρεςτὸνἀριθμὸνnumberὡςπεντακισχίλιοι.five thousand.

11

ἔλαβενοὖντοὺςἄρτουςloavesὁἸησοῦςκαὶεὐχαριστήσαςhaving given thanks,διέδωκενHe distributedτοῖςἀνακειμένοις,reclining;ὁμοίωςlikewiseκαὶἐκτῶνὀψαρίωνfish,ὅσονas much asἤθελον.

12

ὡςδὲἐνεπλήσθησανthey were filled,λέγειτοῖςμαθηταῖςαὐτοῦ·συναγάγετεdo gather togetherτὰπερισσεύσανταhaving been over and aboveκλάσματαfragments,ἵναμήτιἀπόληται.may be lost.

13

συνήγαγονThey gathered togetherοὖνκαὶἐγέμισανfilledδώδεκαtwelveκοφίνουςhand-basketsκλασμάτωνof fragmentsἐκτῶνπέντεfiveἄρτωνloavesτῶνκριθίνωνbarleyἃἐπερίσσευσανexceededτοῖςβεβρωκόσιν.having eaten.

14

Οἱοὖνἄνθρωποιἰδόντεςὃἐποίησενσημεῖονsign,ἔλεγονὅτιοὗτόςἐστινἀληθῶςtrulyὁπροφήτηςprophetὁἐρχόμενοςεἰςτὸνκόσμον.world.

15

Ἰησοῦςοὖνγνοὺςὅτιμέλλουσινthey are aboutἔρχεσθαικαὶἁρπάζεινto seizeαὐτὸνἵναποιήσωσινβασιλέαking,ἀνεχώρησενwithdrewπάλινagainεἰςτὸὄροςmountainαὐτὸςμόνος.alone.

16

Ὡςδὲὀψίαeveningἐγένετο,κατέβησανwent downοἱμαθηταὶαὐτοῦἐπὶτὴνθάλασσαν,sea,

17

καὶἐμβάντεςhaving climbedεἰςπλοῖονa boat,ἤρχοντοπέρανoverτῆςθαλάσσηςseaεἰςΚαφαρναούμ.Capernaum.καὶσκοτίαdarkἤδηalreadyἐγεγόνει,καὶοὔπωnot yetἐληλύθειπρὸςαὐτοὺςὁἸησοῦς,

18

ἥτεθάλασσαthe seaἀνέμουby a windμεγάλουπνέοντοςblowingδιεγείρετο.was agitated.

19

ἐληλακότεςHaving rowedοὖνὡςσταδίουςstadiaεἴκοσιtwentyπέντεfiveἢτριάκοντα,thirty,θεωροῦσινthey seeτὸνἸησοῦνπεριπατοῦνταwalkingἐπὶτῆςθαλάσσηςsea,καὶἐγγὺςnearτοῦπλοίουboatγινόμενον,καὶἐφοβήθησαν.they were frightened.

20

ὁδὲλέγειαὐτοῖς·ἐγώεἰμι,μὴφοβεῖσθε.do fear.

21

ἤθελονοὖνλαβεῖναὐτὸνεἰςτὸπλοῖον,boat,καὶεὐθέωςimmediatelyἐγένετοτὸπλοῖονboatἐπὶτῆςγῆςεἰςἣνὑπῆγον.they were going.

22

Τῇἐπαύριονnext dayὁὄχλοςcrowdὁἑστηκὼςalready standingπέρανon the other sideτῆςθαλάσσηςsea,εἶδονὅτιπλοιάριονboatἄλλοotherοὐκἦνἐκεῖthereεἰμὴἓνκαὶὅτιοὐσυνεισῆλθενwent withτοῖςμαθηταῖςαὐτοῦὁἸησοῦςεἰςτὸπλοῖονboat,ἀλλὰμόνοιaloneοἱμαθηταὶαὐτοῦἀπῆλθον·went away;

23

ἄλλαanotherἦλθενπλοιάριαboatsἐκΤιβεριάδοςTiberias,ἐγγὺςnearτοῦτόπουplaceὅπουwhereἔφαγονthey ateτὸνἄρτονbread,εὐχαριστήσαντοςwhen was giving thanksτοῦκυρίου.

24

ὅτεWhenοὖνεἶδενὁὄχλοςcrowdὅτιἸησοῦςοὐκἔστινἐκεῖthere,οὐδὲnorοἱμαθηταὶαὐτοῦ,ἐνέβησανthey climbedαὐτοὶεἰςτὰπλοιάριαboatsκαὶἦλθονεἰςΚαφαρναοὺμCapernaum,ζητοῦντεςseekingτὸνἸησοῦν,

25

καὶεὑρόντεςhaving foundαὐτὸνπέρανon the other sideτῆςθαλάσσηςsea,εἶποναὐτῷ·ῥαββί,Rabbi,πότεwhenὧδεhereγέγονας;

26

ἈπεκρίθηαὐτοῖςὁἸησοῦςκαὶεἶπεν·ἀμὴνAmen,ἀμὴνAmen,λέγωὑμῖν·ζητεῖτέyou seekμεοὐχὅτιεἴδετεσημεῖα,signs,ἀλλ᾽ὅτιἐφάγετεyou ateἐκτῶνἄρτωνloavesκαὶἐχορτάσθητε.were satisfied.

27

ἐργάζεσθεdo workμὴτὴνβρῶσινfoodτὴνἀπολλυμένηνis perishing,ἀλλὰτὴνβρῶσινfoodτὴνμένουσανis enduringεἰςζωὴνlifeαἰώνιονeternal,ἣνὁυἱὸςτοῦἀνθρώπουὑμῖνδώσει·τοῦτονγὰρὁπατὴρἐσφράγισενhas sealed,ὁθεός.

28

εἶπονοὖνπρὸςαὐτόν·τίποιῶμενἵναἐργαζώμεθαwe may be doingτὰἔργαworksτοῦθεοῦ;

29

ἈπεκρίθηὁἸησοῦςκαὶεἶπεναὐτοῖς·τοῦτόἐστιντὸἔργονworkτοῦθεοῦἵναπιστεύητεεἰςὃνἀπέστειλενhas sentἐκεῖνος.

30

Εἶπονοὖναὐτῷ·τίοὖνποιεῖςσὺσημεῖον[as a] sign,ἵναἴδωμενκαὶπιστεύσωμένσοι;τίἐργάζῃ;work do You perform?

31

οἱπατέρεςἡμῶντὸμάνναmannaἔφαγονateἐντῇἐρήμῳwilderness,καθώςasἐστινγεγραμμένον·ἄρτονBreadἐκτοῦοὐρανοῦἔδωκεναὐτοῖςφαγεῖν.to eat.’

32

ΕἶπενοὖναὐτοῖςὁἸησοῦς·ἀμὴνAmen,ἀμὴνAmen,λέγωὑμῖν·οὐΜωϋσῆςMosesδέδωκενὑμῖντὸνἄρτονbreadἐκτοῦοὐρανοῦ,ἀλλ᾽ὁπατήρμουδίδωσινὑμῖντὸνἄρτονbreadἐκτοῦοὐρανοῦτὸνἀληθινόν.true.

33

ὁγὰρἄρτοςbreadτοῦθεοῦἐστινὁκαταβαίνωνcoming downἐκτοῦοὐρανοῦκαὶζωὴνlifeδιδοὺςτῷκόσμῳ.world.

34

εἶπονοὖνπρὸςαὐτόν·κύριε,πάντοτεalwaysδὸςἡμῖντὸνἄρτονbreadτοῦτον.

35

ΕἶπεναὐτοῖςὁἸησοῦς·ἐγώεἰμιὁἄρτοςbreadτῆςζωῆς·of life;ὁἐρχόμενοςπρὸςἐμὲοὐμὴπεινάσῃ,may hunger,καὶὁπιστεύωνεἰςἐμὲοὐμὴδιψήσειwill thirstπώποτε.at any time.

36

ἀλλ᾽εἶπονὑμῖνὅτικαὶἑωράκατέyou have seenμεκαὶοὐπιστεύετε.

37

πᾶνὃδίδωσίνμοιὁπατὴρπρὸςἐμὲἥξει,will come,καὶτὸνἐρχόμενονπρὸςἐμὲοὐμὴἐκβάλωshall I castἔξω,out.

38

ὅτικαταβέβηκαI have come downἀπὸτοῦοὐρανοῦοὐχἵναποιῶτὸθέλημαwillτὸἐμὸνof Me,ἀλλὰτὸθέλημαwillτοῦπέμψαντόςhaving sentμε.

39

τοῦτοδέἐστιντὸθέλημαwillτοῦπέμψαντόςhaving sentμεἵναπᾶνὃδέδωκένμοιμὴἀπολέσωI may loseἐξαὐτοῦ,ἀλλ᾽ἀναστήσωmay raise upαὐτὸἐντῇἐσχάτῃlastἡμέρᾳ.

40

τοῦτογάρἐστιντὸθέλημαwillτοῦπατρόςμου ,ἵναπᾶςὁθεωρῶνis beholdingτὸνυἱὸνκαὶπιστεύωνεἰςαὐτὸνἔχῃζωὴνlifeαἰώνιον,eternal,καὶἀναστήσωwill raise upαὐτὸνἐγὼἐντῇἐσχάτῃlastἡμέρᾳ.

41

ἘγόγγυζονWere grumblingοὖνοἱἸουδαῖοιJewsπερὶαὐτοῦὅτιεἶπεν·ἐγώεἰμιὁἄρτοςbreadὁκαταβὰςhaving come downἐκτοῦοὐρανοῦ·

42

καὶἔλεγον·οὐχοὗτόςἐστινἸησοῦςὁυἱὸςἸωσήφ,of Joseph,οὗἡμεῖςοἴδαμεντὸνπατέρακαὶτὴνμητέρα;mother?πῶςHowνῦνthenλέγειὅτιἐκτοῦοὐρανοῦκαταβέβηκα;I have come down?

43

ἈπεκρίθηἸησοῦςκαὶεἶπεναὐτοῖς·μὴγογγύζετεdo grumbleμετ᾽ἀλλήλων.one another.

44

οὐδεὶςδύναταιἐλθεῖνπρόςμε,ἐὰνμὴὁπατὴρὁπέμψαςhaving sentμεἑλκύσῃshall drawαὐτόν,κἀγὼand Iἀναστήσωwill raise upαὐτὸνἐντῇἐσχάτῃlastἡμέρᾳ.

45

ἔστινγεγραμμένονἐντοῖςπροφήταις·prophets:καὶἔσονταιπάντεςδιδακτοὶtaughtθεοῦ.πᾶςὁἀκούσαςπαρὰfromτοῦπατρὸςκαὶμαθὼνhaving learned,ἔρχεταιπρὸςἐμέ·

46

οὐχὅτιτὸνπατέραἑώρακένhas seenτιςεἰμὴὁὢνπαρὰfromτοῦθεοῦ,οὗτοςἑώρακενhas seenτὸνπατέρα.

47

ἈμὴνAmen,ἀμὴνAmen,λέγωὑμῖν·ὁπιστεύωνἔχειζωὴνlifeαἰώνιον.eternal.

48

ἐγώεἰμιὁἄρτοςbreadτῆςζωῆς.of life.

49

οἱπατέρεςὑμῶνἔφαγονateἐντῇἐρήμῳwildernessτὸμάνναmanna,καὶἀπέθανον·died.

50

οὗτόςἐστινὁἄρτοςbreadὁἐκτοῦοὐρανοῦκαταβαίνων,coming down,ἵνατιςἐξαὐτοῦφάγῃmay eat,καὶμὴἀποθάνῃ.may die.

51

Ἐγώεἰμιὁἄρτοςbreadὁζῶνis living,ὁἐκτοῦοὐρανοῦκαταβάς·having come down;ἐάντιςφάγῃshall have eatenἐκτούτουτοῦἄρτου,bread,ζήσειhe will liveεἰςτὸναἰῶνα.age;καὶὁἄρτοςbreadδὲὃνἐγὼδώσωἡσάρξfleshμούἐστινὑπὲρforτῆςτοῦκόσμουworldζωῆς.life.

52

ἘμάχοντοWere arguingοὖνπρὸςἀλλήλουςone anotherοἱἸουδαῖοιJews,λέγοντες·πῶςHowδύναταιοὗτοςἡμῖνδοῦναιτὴνσάρκαfleshαὐτοῦφαγεῖν;to eat?

53

ΕἶπενοὖναὐτοῖςὁἸησοῦς·ἀμὴνAmen,ἀμὴνAmen,λέγωὑμῖν·ἐὰνμὴφάγητεyou shall have eatenτὴνσάρκαfleshτοῦυἱοῦτοῦἀνθρώπουκαὶπίητεshall have drunkαὐτοῦτὸαἷμα,blood,οὐκἔχετεζωὴνlifeἐνἑαυτοῖς.

54

ὁτρώγωνeatingμουτὴνσάρκαflesh,καὶπίνωνdrinkingμουτὸαἷμαblood,ἔχειζωὴνlifeαἰώνιον,eternal,κἀγὼand Iἀναστήσωwill raise upαὐτὸντῇἐσχάτῃlastἡμέρᾳ.

55

ἡγὰρσάρξfleshμουἀληθήςtrueἐστινβρῶσις,food,καὶτὸαἷμάbloodμουἀληθήςtrueἐστινπόσις.drink.

56

ὁτρώγωνeatingμουτὴνσάρκαfleshκαὶπίνωνdrinkingμουτὸαἷμαblood,ἐνἐμοὶμένειabides,κἀγὼand Iἐναὐτῷ.

57

καθὼςAsἀπέστειλένsentμεὁζῶνlivingπατὴρκἀγὼand Iζῶliveδιὰτὸνπατέρα,καὶὁτρώγωνfeeding onμεκἀκεῖνοςhe alsoζήσειwill liveδι᾽ἐμέ.

58

οὗτόςἐστινὁἄρτοςbreadὁἐξοὐρανοῦκαταβάς,having come down,οὐκαθὼςasἔφαγονateοἱπατέρεςκαὶἀπέθανον·died.ὁτρώγωνeatingτοῦτοντὸνἄρτονbreadζήσειwill liveεἰςτὸναἰῶνα.age.

59

Ταῦταεἶπενἐνσυναγωγῇ[the] synagogue,διδάσκωνteachingἐνΚαφαρναούμ.Capernaum.

60

πολλοὶοὖνἀκούσαντεςἐκτῶνμαθητῶναὐτοῦεἶπαν·σκληρόςDifficultἐστινὁλόγοςοὗτοςτίςδύναταιαὐτοῦἀκούειν;

61

ΕἰδὼςδὲὁἸησοῦςἐνἑαυτῷὅτιγογγύζουσινare grumblingπερὶτούτουοἱμαθηταὶαὐτοῦεἶπεναὐτοῖς·τοῦτοὑμᾶςσκανδαλίζει;does offend?

62

ἐὰνοὖνθεωρῆτεyou shall seeτὸνυἱὸντοῦἀνθρώπουἀναβαίνονταascendingὅπουwhereἦντὸπρότερον;before?

63

τὸπνεῦμάἐστιντὸζῳοποιοῦν,giving life;ἡσὰρξfleshοὐκὠφελεῖprofitsοὐδέν·τὰῥήματαdeclarationsἃἐγὼλελάληκαὑμῖνπνεῦμάἐστινκαὶζωήlifeἐστιν.

64

ἀλλ᾽εἰσὶνἐξὑμῶντινεςοἳοὐπιστεύουσιν.ᾔδειγὰρἐξἀρχῆς[the] beginningὁἸησοῦςτίνεςεἰσὶνοἱμὴπιστεύοντεςκαὶτίςἐστινὁπαραδώσωνwill betrayαὐτόν.

65

καὶἔλεγεν·διὰτοῦτοεἴρηκαὑμῖνὅτιοὐδεὶςδύναταιἐλθεῖνπρόςμεἐὰνμὴᾖδεδομένοναὐτῷἐκτοῦπατρός

66

ἐκτούτουπολλοὶἐκτῶνμαθητῶναὐτοῦἀπῆλθονwent awayεἰςτὰὀπίσωbackκαὶοὐκέτιno longerμετ᾽αὐτοῦπεριεπάτουν.were walking

67

ΕἶπενοὖνὁἸησοῦςτοῖςδώδεκα·Twelve,μὴκαὶὑμεῖςθέλετεὑπάγειν;to go away?

68

ἀπεκρίθηαὐτῷΣίμωνSimonΠέτρος·Peter,κύριε,πρὸςτίναἀπελευσόμεθα;will we go?ῥήματαdeclarationsζωῆςof lifeαἰωνίουeternalἔχεις,

69

καὶἡμεῖςπεπιστεύκαμενκαὶἐγνώκαμενὅτισὺεἶὁἅγιοςτοῦθεοῦ

70

ἀπεκρίθηαὐτοῖςὁἸησοῦς·οὐκἐγὼὑμᾶςτοὺςδώδεκαTwelveἐξελεξάμην,did choose,καὶἐξὑμῶνεἷςδιάβολόςa devilἐστιν;

71

ἔλεγενδὲτὸνἸούδανof JudasΣίμωνος[son] of SimonἸσκαριώτου ·Iscariot;οὗτοςγὰρἔμελλενwas aboutπαραδιδόναιto betrayαὐτὸνεἷςἐκτῶνδώδεκα.Twelve.